Yōkoso! Πότε φεύγεις;

Η σκέψη για αυτή την ανάρτηση υπήρχε εδώ και μήνες. Όλο το ανέβαλλα καθώς ήθελα να δω το ζήτημα όσο το δυνατόν πιο σφαιρικά, πράγμα που μόνο με τον καιρό καταφέρνει κανείς. Η ευκαιρία ωστόσο εμφανίστηκε με τη μορφή αιτήματος της χρήστριας Σοφία Κ.  στο τουίτερ. 

Το θέμα μας είναι οι Ιάπωνες και οι ξένοι. Η σύνθετη φύση του, το σχετικά μικρό διάστημα που μένω στο Τόκιο και το γεγονός πως όσα ισχύουν για το Τόκιο δεν ισχύουν απαραιτήτως και για την υπόλοιποι χώρα, είναι μερικοί παράγοντες που θα ήθελα να λάβετε υπόψιν.Αν φυσικά έχετε παρόμοιες ή εντελώς διαφορετικές απόψεις και εμπειρίες μπορείτε να τις μοιραστείτε στα σχόλια. 

Οι ξένοι στην Ιαπωνία ανήκουν κατά τη γνώμη μου σε 2 κατηγορίες: σε αυτούς από τη ΝΑ Ασία, με τους οποίους μοιράζονται αρκετά χαρακτηριστικά (πολιτισμικά, θρησκευτικά, γλωσσικά και δευτερευόντως εμφανισιακά), και τους υπόλοιπους. Η κορεατική και η κινεζική κοινότητα είναι μεγαλύτερες από κάθε άλλη και η παρουσία τους ξεκινά πολύ πριν εμείς οι υπόλοιποι ανακαλύψουμε πως εδώ ανατέλει ο ήλιος. Η στενή επαφή ωστόσο φέρνει και εντάσεις (έχετε την εντύπωση πως η σχέση μας με την Τουρκία θα περνούσε τόσες τρικυμίες αν μας χώριζε κάτι παραπάνω από μερικά ναυτικά μίλια;)  και οι εντάσεις κάθε άλλο παρά θετική εικόνα για τον "Άλλο" αφήνουν στους ανθρώπους. Στην περίπτωση της Ιαπωνίας όμως τα πράγματα λειτουργούν κάπως διαφορετικά. Οι Ιάπωνες γενικώς αδιαφορούν για κάθε είδους επικαιρότητα, πολιτική, ζητήματα ρατσισμού κτλ. Το μόνο που τους ενοχλεί είναι το γεγονός πως δεν τους συμπαθούν οι γείτονές τους (το οποίο συχνά μεταφράζεται σε σχόλια εκτός τόπου και χρόνου, όπως πχ ότι "δεν χάλασε και ο κόσμος αν χάθηκαν 10.000 Ιάπωνες με το τσουνάμι") αλλά και με αυτό δεν κάθονται να ασχοληθούν ιδιαίτερα. 

Από την άλλη, η εντύπωση πως οι Κορεάτισσες που ζουν στην Ιαπωνία εργάζονται μόνο στη βιομηχανία του σεξ είναι τρομακτικά διαδεδομένη. Το ίδιο και η εντύπωση πως οι περιοχές όπου ζουν Κορεάτες (και άλλοι ξένοι) είναι αυτές με τη μεγαλύτερη εγκληματικότητα. Στην πραγματικότητα, η εγκληματικότητα στην περιοχή Σιν-όoκουμπο (επονομαζόμενη και Koreatown) έχει να κάνει κυρίως με κλοπή ποδηλάτων από μεθυσμένους νέους που έχασαν το τελευταίο τραίνο. 

Σε περιοχές με -ιαπωνικότατη- γιακούζα αντιθέτως, τα ποδήλατα είναι ασφαλή και οι δείκτες εγκληματικότητας στα ύψη.

Σε ό,τι αφορά τους υπόλοιπους ξένους τώρα. Πρώτα από όλα η Ιαπωνία δεν είναι Αμερική, όπου ζουν άνθρωποι από κάθε γωνιά του πλανήτη, ούτε και Ελλάδα όπου άλλος είναι ψιλομελαμψός και άλλος μοιάζει με Σουηδό. Η φυλετική ομογένεια είναι σχεδόν απόλυτη, πράγμα που σημαίνει πως αν είσαι ξένος, φαίνεται.  Υπάρχουν λοιπόν ορισμένα στερεότυπα για τα οποία δεν μπορώ να πω με βεβαιότητα πως δεν ισχύουν, ούτε όμως πως είναι απολύτως δικαιολογημένα. Το κακό με τα στερεότυπα είναι πως καμιά φορά βρίσκονται τόσο κοντά στην πραγματικότητα που σε αποπροσανατολίζουν.

Υπάρχει πρώτα από όλα η ιδέα πως οι ξένοι είναι περαστικοί. Ακόμη και να ζεις εδώ 20 χρόνια, να έχεις οικογένεια, σπίτι και επιχείρηση, να πληρώνεις φόρους και ασφάλεια, δύσκολα το χωράει το ιαπωνικό μυαλό πως ήρθες για να μείνεις. Όχι πως δεν σε θέλουν ή θα σου πουν "φύγε!". Απλά τους φαίνεται περίεργο ρε παιδί μου…

Από την άλλη, δεν είναι εύκολο να το χαρακτηρίσει κανείς "στερεότυπο" όταν μετά τον περσινό σεισμό, χιλιάδες μόνιμοι κάτοικοι επέστρεψαν στη χώρα τους χωρίς δεύτερη σκέψη. Όχι πως τους κατηγορεί κανείς, αλλά η ευκολία με την οποία εγκατέλειψαν τα σπίτια και τις δουλειές τους δείχνει αυτό ακριβώς: πως ήταν περαστικοί.

Υπάρχει μετά η αντίληψη πως οι ξένοι δεν μαθαίνουν ιαπωνικά, με αποτέλεσμα να μην προλαβαίνεις να ξεστομίσεις ένα ψωροαριγκάτο και να βλέπεις τους ιάπωνες να γουρλώνουν τα μάτια από έκπληξη! Αρχίζουν μετά τα "τζόοζου" και τα "σουγκόι" (σε ελεύθερη μετάφραση έχεις ταλέντο και μπράβο/απίστευτο) . Αυτό, όντας μαθήτρια σε εντατικό τμήμα ιαπωνικών μπορώ να το διαψεύσω εν μέρει. Από την άλλη,αν έχετε αγγλόφωνους φίλους είναι πιθανό πως έχετε αντιμετωπίσει μια πλήρη απουσία ενδιαφέροντος εκμάθησης ξένων γλωσσών ή ακόμα χειρότερα πλήρη αδυναμία να αποβάλουν την αμερικάνικη/αγγλική προφορά. Στην Ιαπωνία υπάρχουν λαμπρές εξαιρέσεις αυτού του κανόνα, όπως ο καθηγητής D.Keene (γνωστός και ως Ντονάρουντο σαν) ο οποίος μέχρι χάικου στα ιαπωνικά γράφει, ενώ πρόσφατα έγινε και επισήμως Ιάπωνας.Αυτό όμως δεν σημαίνει πως όλοι οι ξένοι μαθαίνουν ιαπωνικά πέρα από το παρακαλώ, ευχαριστώ, συγνώμη, μια μπύρα. 

Πολλοί ξένοι παραπονιούνται πως "κανένας δεν θέλει να καθίσει δίπλα μου στο τραίνο" , "με κοιτάνε περίεργα" και άλλα τέτοια τα οποία δεν ξέρω κατά πόσο ισχύουν. 

Που και που βέβαια συναντάς και καταστήματα με ταμπέλες "Japanese Only Please" αλλά συνήθως πρόκειται για οίκους "μασάζ"  όπου οι εργαζόμενες αρνούνται να κάνουν "μασάζ" σε ξένους ή προσπαθούν να αποφύγουν μεθυσμένους τουρίστες (δεν είναι ίδιον της Ρόδου, έχουμε και εδώ τέτοιους). Εκεί η αλήθεια είναι πως δεν μπορείς να πεις κάτι. 

Στα παραπάνω μπορεί να προσθέσει κανείς και την ανυπαρξία νόμου που να προβλέπει διπλή υπηκοότητα, για όσους παντρεύονται Ιάπωνα ή τα παιδιά ενός τέτοιου γάμου. Ούτε καν οι Κορεάτες που ζουν στην Ιαπωνία εδώ και 10 γενιές δεν εξαιρούνται από την αυστηρή απαγόρευση διπλής υπηκοότητας. Όσοι λοιπόν αποφασίζουν να γίνουν Ιάπωνες, πρέπει πρώτα να προβούν σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες για να πάψουν να θεωρούνται πολίτες της χώρας τους.

Όλα αυτά ισχύουν βέβαια μέχρι να διαβάσει κανείς άρθρα του Debito Arudou στην ιστοσελίδα Japan Times. Ως πολέμιος του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, δεν αφήνει πέτρα στη θέση της. Για κάθε καταγγελία ρατσιστικής αντιμετώπισης γράφει 10 άρθρα. Και καλά κάνει δηλαδή ο άνθρωπος. Το να έχεις μια σχεδόν καθόλου ρατσιστική κοινωνία  δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να προσπαθείς να εξαλείψεις και την παραμικρή ξενοφοβική συμπεριφορά.  Στα άρθρα του βρίσκει κανείς άρνηση παροχής δανείων, άνιση αντιμετώπιση από τις αρχές (τη δικαιοσύνη κυρίως, η οποία μάλλον πουθενά στον πλανήτη δεν είναι αμερόληπτη), θερμά λουτρά που δεν εξυπηρετούν ξένους,άρνηση ιδιοκτήτη διαμερίσματος να το νοικιάσει σε ξένο,άρνηση πανεπιστημίων να προσλάβουν ξένους καθηγητές κτλ.

Αυτό έχει να κάνει, σύμφωνα με τον κ. Arudou με το γεγονός πως η ιαπωνική κοινωνία δεν δίνει ιδιαίτερη σημασία στη "δίκαιη" αντιμετώπιση, άρα δεν προσπαθεί να το αλλάξει. Όχι πως θεωρούν εαυτούς ρατσιστές, δεν καταλαβαίνουν καν που υπάρχει πρόβλημα.  Έχει επίσης να κάνει, κατά τη γνώμη μου, με την αυστηρή ιεραρχία η οποία ίσχυε πάντα (και ισχύει ακόμη,έστω και χωρίς τις κάστες του παρελθόντος) : Κάθε άτομο έχει την κοινωνική του θέση, τον κοινωνικό του ρόλο και πολύ συγκεκριμένα περιθώρια αλλαγής. Δεν είναι βέβαια Αγγλία όπου μπορεί να είσαι πλουσιότερος από τον Κόμη της Ουαλίας αλλά δεν παύεις να είσαι κατώτερός του, αλλά οι ευκαιρίες να γίνεις πλουσιότερος από τον Κόμη της Ουαλίας δεν εμφανίζονται συχνά στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου.Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την κατάταξη των ξένων στην κατώτερη κοινωνική τάξη, με όσα αυτό συνεπάγεται. Όχι πως όλα αυτά γίνονται συνειδητά, γίνονται όμως και η έλλειψη πρόθεσης δεν τα αναιρεί. 
Σαν τελευταίο παράγοντα θέλω να αναφέρω το κομμάτι εκείνο της δυτικής κοινότητας που βγαίνει μόνο με άλλα μέλη της κοινότητας   και αγγλόφωνους Ιάπωνες (οι οποίοι έτσι κι αλλιώς είναι πιο δεκτικοί) με αποτέλεσμα ο μέσος Ιάπωνας να μην έχει μιλήσει/έρθει σε επαφή ποτέ με ξένο που ζει στην Ιαπωνία. 

 Έχοντας πει όλα τα παραπάνω, θέλω να τονίσω πως τα πράγματα αλλάζουν μέρα με τη μέρα.Το γεγονός πως οι μη-Ιάπωνες είναι οργανωμένοι, δραστήριοι και δεν φοβούνται να διεκδικήσουν όσα τους αναλογούν, ο αυξανόμενος αριθμός των Ιαπώνων που επιλέγουν (ή αναγκάζονται) να μείνουν στο εξωτερικό αλλά και η συνεχής επαφή της κοινωνίας με τον δυτικό πολιτισμίό, ελπίζω και πιστεύω πως θα έχουν ένα θετικό αντίκτυπο σε αυτό τον τομέα.  

Τέλος, είναι σημαντικό να συνειδητοποιεί κανείς πως ζητήματα ρατσισμού, ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν εκ των πραγμάτων μια αρνητική χροιά. Ακόμη και για την Ελβετία να μιλήσει κανείς, πάντα υπάρχουν τομείς με περιθώρια βελτίωσης ή έστω μεμονωμένα περιστατικά παραβίασης των δικαιωμάτων κάποιου. Δεν θέλω να σας αφήσω με την εντύπωση πως η Ιαπωνία είναι Βόρεια Κορέα (ή Ελλάδα, για να μην αποφεύγουμε τον ελέφαντα στο δωμάτιο)

Οι Ιάπωνες είναι σε γενικές γραμμές ευγενέστατοι, φιλόξενοι και δείχνουν πάντα ενδιαφέρον για τις δυσκολίες που μπορεί να περνάει κανείς ως ξένος στην άλλη άκρη του κόσμου: Μόλις χτες με ρωτούσε μια κυρία τι μου λείπει από ελληνικά φαγητά και  όταν της είπα, προσφέρθηκε να μου βρει μαγαζιά που να πουλάνε αυτά που θέλω...