Οκινάουα: Πόλεμος, Ειρήνη και το τέλος της ιαπωνικής ιστορίας

 

Άνοιξη 1945. Με το τέλος του πολέμου να πλησιάζει, ο αυτοκρατορικός στρατός αρνείται να παραδοθεί. Η στρατηγική που αποφασίζεται είναι η εξής: Τα στρατεύματα της Οκινάουα καθυστερούν τον αμερικανικό στρατό στο νότο όσο το δυνατόν περισσότερο ώστε να αναδιοργανωθούν τα στρατεύματα στην ηπειρωτική Ιαπωνία. Οι 222 μαθήτριες του σχολείου θηλέων Ντάι-ίτσι και οι καθηγητές τους καλούνται να κάνουν το "πατριωτικό" τους καθήκον, προσφέροντας τις υπηρεσίες τους στο στράτευμα. Για τρεις μήνες ζουν μεταξύ του μετώπου, όπου παρέχουν ιατρική υποστήριξη, και των σπηλαίων όπου φροντίζουν  βαριά τραυματίες και ετοιμοθάνατους στρατιώτες. Στις 18 Ιουνίου ο επικεφαλής του στρατεύματος καλεί τις μαθήτριες και τους λέει "Η πατρίδα σας ευχαριστεί για τις υπηρεσίες σας. Μπορείτε να φύγετε" .

Το μπορείτε να φύγετε είναι μια κουβέντα, η πραγματικότητα όμως είναι πολύ διαφορετική. Ο αμερικανικός στρατός έχει περικυκλώσει τις σπηλιές και καλεί όσους βρίσκονται μέσα να παραδοθούν. Όσοι δεν βγαίνουν καίγονται ζωντανοί μέσα στις σπηλιές, από τα τεράστια φλόγιστρα που παραμονεύουν στην είσοδο. Πολλοί προσπαθούν να βγουν αλλά οι Ιάπωνες στρατιώτες τους χρησιμοποιούν ως ανθρώπινες ασπίδες. Παράλληλα έχει καταληφθεί μεγάλο μέρος του νησιού και πολλοί ντόπιοι βρίσκονται ήδη σε καταυλισμούς αμάχων. Μεγάλο μέρος των μαθητριών και των δασκάλων έχει ήδη χάσει τη ζωή του από τις κακουχίες. Πολλοί επιζήσαντες αποφασίζουν να αυτοκτονήσουν, πράξη που ενθαρρύνεται από την κυβέρνηση και το στρατό. Ο άμαχος στρατός τρομοκρατείται από φήμες πως η άφιξη των Αμερικανών θα σημάνει την αρχή μαζικών και συστηματικών βιασμών και εκτελέσεων (κάτι ήξερε ο ιαπωνικός στρατός από βιασμούς και δολοφονίες) . Οι λίγοι επιζήσαντες περιφέρονται για μέρες ή ακόμη και εβδομάδες χωρίς φαγητό και νερό, σε ένα τοπίο εντελώς διαφορετικό από αυτό που άφησαν πίσω.  Βουνά έχουν εξαφανιστεί, χωριά έχουν καεί ολοσχερώς, χωράφια έχουν μετατραπεί σε στρατόπεδα.

Πολλοί αρνούνται για δεκαετίες να διηγηθούν όσα βίωσαν στις τελευταίες μέρες του πολέμου. Άλλοι δεν μιλάνε ποτέ. Για όσες ιστορίες φτάνουν σε εμάς, άλλες τόσες χάνονται μαζί με αυτούς που έγιναν μάρτυρες και αθώα θύματα μιας από τις σημαντικότερες μάχες στην ιστορία της ανθρωπότητας. 

Το μνημείο Χιμέγιουρι είναι χτισμένο πάνω στη σπηλιά όπου έχασαν τη ζωή τους οι μαθήτριες του σχολείου Ντάι-ίτσι. Στην αυλή μπορεί κανείς να δει μία είσοδο της σπηλιάς, καθώς και τα μαύρα από τη φωτιά τοιχώματα.  Προχωράω προς το εσωτερικό και  με κατακλύζει το ίδιο αίσθημα όπως τότε στο μουσείο της Χιροσίμα. Δεν ξέρω πως μπορεί κανείς να επιζήσει από κάτι τέτοιο και να το ξεπεράσει. Πως τόσοι και τόσοι άμαχοι έζησαν, έπιασαν κανονικές δουλειές, παντρεύτηκαν και έκαναν παιδιά τα οποία μπόρεσαν να αγαπήσουν. Δεν ξέρω πως μπόρεσαν να ζήσουν για δεκαετίες υπό τη διοίκηση του αμερικανικού στρατού, να μάθουν αγγλικά και να περπατήσουν στους ίδους δρόμους με τους "κατακτητές". Ακόμη περισσότερο, δεν μπορώ να καταλάβω πως μπόρεσαν να γίνουν μέρος του ιαπωνικού κράτους,  που έστειλε τα ανήλικα παιδιά τους στο μέτωπο και τα άφησε να γυρίσουν μόνο όταν ήταν πολύ αργά, που τους χρησιμοποίησε, τους πρόδωσε και τους ξέχασε.   

Η ζωή όμως συνεχίζεται, όπως και σε τόσα άλλα μέρη του πλανήτη. Η ζωή συνεχίζεται ακόμη και στις στιγμές του πολέμου, πόσο μάλλον όταν αυτός τελειώνει. 

Έτσι λοιπόν η Οκινάουα με το τέλος του πολέμου έκανε ένα βήμα μπροστά. Για να μην χρειαστεί όμως να γυρίσει ποτέ πίσω, έχτισε δεκάδες μνημεία, σε όλη την περιφέρεια, τα οποία θυμίζουν σε όλους, ντόπιους και περαστικούς την ασχήμια του πολέμου. 

Στο Πάρκο της Ειρήνης, μερικά χιλιόμετρα από το Χιμέγιουρι, μπορεί να δει κανείς τον κήπο με τις πεταλούδες, τις "ψυχές" των αρχαίων Ελλήνων όπως μας ενημερώνει η πινακίδα στην είσοδο. Ο λόφος με το μνημείο των πεσόντων, αμέτρητες πλάκες με ονόματα και αριθμούς, βρίσκεται στην άκρη ενός ακρωτηρίου, από όπου μπορεί κανείς να δει μόνο τον Ειρηνικό Ωκεανό. Το μουσείο φιλοξενεί μια συλλογή από πέτρες σχεδόν κάθε χώρας στον πλανήτη, σύμβολο της ενότητας του κόσμου. Γιατί αν κάτσεις και το σκεφτείς, τι είναι ο κόσμος; Αμέτρητα πετραδάκια το ένα δίπλα στο άλλο. Όσο αίμα και αν χυθεί προκειμένου να χαράξουν σύνορα, τα πετραδάκια δεν θα νοιαστούν να μάθουν ποτέ τη γραμμή που τα καθιστά ιαπωνικά, ελληνικά ή βραζιλιάνικα. 


Η παραπάνω ανάρτηση βασίζεται σε πληροφορίες που συνέλεξα κατά το ταξίδι, ενημερωτικά φυλλάδια από μουσεία και μνημεία, καθώς και μικρή έρευνα. Για όποιες ανακρίβειες ελπίζω να με συγχωρήσετε καθώς ο σκοπός της ανάρτησης δεν είναι να ρίξει φως σε ιστορικά γεγονότα αλλά να μεταφέρει το γενικότερο κλίμα της περιόδου.

Χιροσίμα, αγάπη μου

Φτάνουμε στη Χιροσίμα γύρω στις 10 το πρωί και κατευθυνόμαστε άμεσα για το Πάρκο Ειρήνης. Το Πάρκο βρίσκεται στο Σημείο Μηδέν, έκει όπου στις 6 Αυγούστου 1945 εξεράγη η πρώτη ατομική βόμβα στην ιστορία της ανθρωπότητας. 

Πρώτη στάση o Θόλος της Ατομικής Βόμβας(1η φωτογραφία). Προπολεμικά το κτίριο λειτουργούσε ως εκθεσιακός χώρος προϊόντων. Από την έκρηξη γλίτωσε μόνο ο σκελετός του, ο οποίος λειτουργεί ως μια άγρια επισήμανση των καταστροφικών συνεπειών της χρήσης πυρηνικών όπλων. 

Συνεχίζουμε την περιήγηση στο πάρκο. Δεύτερη στάση,  το Μνημείο Ειρήνης των Παιδιών, η ιστορία του οποίου θα συγκινούσε ακόμη και θαλάσσιο ελέφαντα...

Η Σαντάκο Σασάκι, ήταν 2 ετών τη μέρα που ο ουρανός της Χιροσίμα πήρε φωτιά. Δεν σκοτώθηκε στην έκρηξη, ανέπτυξε όμως λευχαιμία (αρρώστια της ατομικής βόμβας την αποκαλούσαν οι Ιάπωνες εκείνη την εποχή) μερικά χρόνια μετά τον πόλεμο. Με πίστη στην αρχαία παράδοση πως "αν φτιάξεις 1000 χάρτινους γερανούς (οριγκάμι) η ευχή σου θα πραγματοποιηθεί", η Σαντάκο άρχισε την προσπάθειά της. Άρχισε λοιπόν την προσπάθεια, δεν είχε όμως το απαραίτητο χαρτί. Στο νοσοκομείο όπου νοσηλευόταν πήγαινε από δωμάτιο σε δωμάτιο και ζητούσε από τους άλλους ασθενείς να της δώσουν το χαρτί από τα δώρα των επισκεπτών τους. Τη μέρα του θανάτου της, είχε προλάβει να φτιάξει 644. 

Η ιστορία της έκανε το γύρο της Ιαπωνίας και αργότερα του πλανήτη, όταν οι συμμαθητές της δημοσίευσαν τα γράμματά της και άρχισαν αν συγκεντρώνουν χρήματα για την κατασκευή ενός μνημείου. Αυτό πήρε τη μορφή ενός κοριτσιού που κρατάει ένα χρυσό οριγκάμι. 

Κάθε χρόνο χιλιάδες μαθητές από όλο τον κόσμο φτιάχνουν οριγκάμι, τα οποία ενώνουν με σύρμα και στέλνουν στη Χιροσίμα (2η φωτογραφία)

 Επόμενη στάση, το μουσείο της Ατομικής Βόμβας. Τα εκθέματα λένε την ιστορία της Χιροσίμα καλύτερα από οποιαδήποτε διήγηση. 

Κατά την ξενάγηση, με πλησιάζει ένας ηλικιωμένος κύριος και μου δίνει ένα παιδικό βιβλίο γραμμένο στα αγγλικά και τα ιαπωνικά. Ο τίτλος του είναι "Ποπόκι, τι χρώμα είναι η ειρήνη;"

Πριν καταλάβω τι γίνεται, μου λέει πως είναι δώρο και απομακρύνεται.Προλαβαίνω να ψελίσω ένα ευχαριστώ και συνεχίζω ψιλοσοκαρισμένη. Αργότερα καταλήγω στο συμπέρασμα πως με πήρε για Αμερικανίδα οπότε και η χειρονομία είχε χαρακτήρα συμφιλίωσης.

Σε ένα τοίχο του μουσείου, μπορεί να βρει κανείς αναρτημένες δεκάδες επιστολές διαμαρτυρίας: Κάθε φορά που οποιαδήποτε κυβέρνηση στον κόσμο πραγματοποιεί πυρηνικές δοκιμές, ο εκάστοτε δήμαρχος της Χιροσίμα στέλνει μια επιστολή διαμαρτυρίας, συνοδευόμενη με την ευχή να μην ακολουθήσει άλλη. Αυτό μπορεί να το δει κανείς ως μια ανούσια παράδοση, αυτό όμως δεν αλλάζει τίποτα. Η διαμαρτυρία κατά των πυρηνικών όπλων είναι για τους κατοίκους της Χιροσίμα τόσο δεδομένη όσο το οξυγόνο. Οι πληγές από το βομβαρδισμό αποτελούν κομμάτι όχι μόνο της ιστορίας αλλά και του παρόντος της πόλης.
 

Οι περισσότεροι από εμάς είμαστε τυχεροί, από την άποψη πως δεν ζήσαμε πολέμους, βία, πείνα, κατοχή. Δεν ζήσαμε επίσης στα απομεινάρια ενός πολέμου για αυτό και η ψυχολογία του θύματος μας είναι άγνωστη. Όλα αυτά συχνά μας καθιστούν λιγότερο ευαίσθητους σε θέματα ειρήνης και επιρρεπείς σε ανόητες απόψεις σε θέματα πολέμου. 

Η Χιροσίμα αντιθέτως και οι σύγχρονοι κάτοικοί της είναι πολέμιοι των όπλων μαζικής και του αγώνα επικράτησης μεταξύ των ισχυρών του κόσμου.  

Αν είστε λάτρεις των ιαπωνικών κόμικς (μάνγκα), συνιστώ ανεπιφύλακτα τη σειρά Barefoot Gen (はだしのゲン)  η οποία εξιστορεί το βομβαρδισμό, το τι προηγήθηκε και το τι ακολούθησε, μέσα από την ιστορία του ίδιου του συγγραφέα, ο οποίος έχασε το μεγαλύτερο μέρος της οικογένειάς του μέσα σε μερικές ώρες. 

Πρόκειται επίσης για μια προσέγγιση που δεν "αθωώνει" το ιαπωνικό καθεστώς της εποχής, αλλά κατηγορεί και τις 2 πλευρές για όσα συνέβησαν.

Φεύγοντας από το Μνημείο Ειρήνης και πριν επισκεφτούμε το νησί Ιτσουκουσίμα, κάνουμε μια στάση στο κέντρο της πόλης για μια μερίδα Ηιροσίμα-γιάκι, την πεντανόστιμη τοπική εκδοχή του Οκονομιγιάκι. 

 Περνάμε και από το εμπορικό κέντρο, όπου μια ευγενέστατη υπάλληλος καταστήματος ηλεκτρονικών προσφέρεται να φορτίσει τη μπαταρία της μηχανής μου με φορτιστή που παίρνει από τη βιτρίνα της! Την ευχαριστούμε επανειλημμένα και φεύγουμε για το μικρό αυτό νησάκι στο οποίο δεν επιτρέπεται να γεννηθεί και να πεθάνει κανείς.  Η συνέχεια σύντομα! 

Ο πολυσυζητημένος ναός Yasukuni

Το περασμένο Σάββατο ήταν βροχερό και κρύο. Αφού αποκλείσαμε τη βόλτα στου δρόμους, αποφασίσαμε να επισκεφτούμε κάποιο μουσείο ή ναό. Γιατί να μην τα συνδυάσουμε;

Ώρα για μάθημα ιστορίας λοιπόν!

Ο ναός Yasukuni (Yasukuni Jinja) χτίστηκε το 1869 από τον αυτοκράτορα Meiji και αφιερώθηκε σε αυτούς που πέθαναν υπηρετώντας τη χώρα, με σκοπό να προσφέρει γαλήνη στις ψυχές τους. 

Όλα καλά μέχρι εδώ. Μετά όμως ήρθε η ιαπωνική κατοχή της Κορέας, οι δύο σινο-ιαπωνικοί και φυσικά ο Β' Παγκόσμιος πόλεμος. Ο ιαπωνικός μιλιταρισμός κατέρρευσε, το ίδιο και οι επεκτατικές βλέψεις της χώρας. Ο ναός συνέχισε να είναι αφιερωμένος σε αυτούς που πέθαναν για την πατρίδα, στη λίστα με τα ονόματα των οποίων μπορεί κανείς να βρει και αυτά εγκληματιών πολέμου που εκτελέστηκαν μεταπολεμικά.

Είναι λοιπόν φυσικό και επόμενο να μην αποτελεί τον Νο1 προορισμό τουριστικών λεωφορείων από την Κορέα, την Αμερική ή την Κίνα. Αποτελεί όμως αγαπημένο προορισμό των ντόπιων εθνικιστών, για τους οποίους η επίσκεψη στο ναό αποτελεί κάτι σαν μίνι-προσκύνημα.

Έτσι λοιπόν κατά καιρούς ανάβουν τα αίματα (κυρίως με την Κίνα) και το θέμα επανέρχεται στην επικαιρότητα. Η επίσκεψη του Ιάπωνα πρωθυπουργού πριν μερικά χρόνια δημιούργησε διπλωματικό επεισόδιο (όπως δημιουργεί και κάθε επίσκεψη επιφανούς πολιτικού, έστω και σε ανεπίσημο επίπεδο).  

Να πω εδώ ότι κανένας μεταπολεμικός αυτοκράτορας δεν έχει επισκεφτεί το ναό.

Εγώ κάτι είχα διαβάσει τυχαία πριν μερικά χρόνια για ένα ναό ο οποίος είναι σχεδόν casus belli  για τους γείτονες της Ιαπωνίας, αλλά δεν είχα δώσει σημασία. Επανήλθαμε στο θέμα 

στο δρόμο για το Yasukuni Jinja. 

Εγώ εξακολουθούσα να μην καταλαβαίνω τις διαστάσεις 

του ζητήματος, οπότε για να με κάνει να καταλάβω ο Gaku μου είπε το εξής απλό: "Όταν ξεκινήσεις μαθήματα ιαπωνικών, μην τολμήσεις να πεις στους συμμαθητές σου πως έχεις επισκεφτεί το ναό. Μιλάμε  αιτία καυγά."  Και πως να τους κατηγορήσεις; Είναι σαν να λες σε Εβραίο να πάει να αφήσει στεφάνι στον τάφο του Goebbels.

Εγώ και πάλι σκέφτηκα ότι εντάξει, μπορεί να είναι μέσα εγκληματίες πολέμου αλλά και τι να κάνεις; Να γκρεμίσεις όλο το ναό; Όχι, αλλά μπορείς για παράδειγμα να φτιάξεις και ένα μνημείο για τα θύματα του πολέμου γενικώς. Οι υπεύθυνοι του ναού επέλεξαν να φτιάξουν ένα μουσείο, στα εκθέματα του οποίου συγκαταλλέγονται μοντέλα αεροπλάνων και τραίνων που χρησιμοποιήθηκαν στο Β' Παγκόσμιο,  μια τορπίλη της ίδιας περιόδου και άλλα τέτοια ευχάριστα. Στο μαγαζάκι του μουσείου πωλούνται μεταξύ άλλων κούπες, τετράδια, βεντάλιες, που φέρουν την σημαία του στρατού. σύμβολο της μιλιταριστικής πολιτικής πριν το τέλος του Β' Παγκοσμίου και των απανταχού εθνικιστών μετά από αυτό. Και πάλι για να φέρω το θέμα στις πραγματικές του διαστάσεις: σαν να πωλούνται στην καρδιά του Βερολίνου (από επίσημο φορέα, όχι σε τίποτα στενοσόκακα) σημαίες του Εθνικοσοσιαλιστικού Κόμματος Γερμανίας.Ψιλοπροκλητικό, δεν νομίζετε;

Επειδή όμως η ιστορία της Ιαπωνίας στον πόλεμο εμένα μου πέφτει ψιλομακρινή χρονικά (και μέχρι πρότινως και χιλιομετρικά) δεν με συγκινεί ιδιαίτερα το όλο αρνητικό κλίμα. Ξέρω που ήρθα άλλωστε και ήρθα ακριβώς για αυτό το λόγο: Για να δω και να καταλάβω.

Μια από τις πρώτες μου παρατηρήσεις είναι ο συντηρητισμός των επισκεπτών. Σε μια Ιαπωνία με πολλαπλές θρησκείες και κανένα θρησκευτικό συναίσθημα οι επισκέπτες μοιάζουν να παίρνουν την επίσκεψη στα πολύ σοβαρά. Έτσι λοιπόν, ο σεκιουριτάς μου τη λέει γιατί βγάζω φωτογραφίες (ανήκουστο) και μου ζητάει να βγάζω μόνο από απόσταση 10 μέτρων από το ας πούμε ιερό,γιατί από εκεί λέει περνάει ο θεός. Τι ακούω μεσημεριάτικα! Εθνικιστές δεν βλέπουμε, τους αποθάρρυνε φαίνεται ο καιρός τους ζαχαρούληδες. Εγώ που ρωτάω κουραστικά πολλές ερωτήσεις, έχω την εξής απορία: "Αν ήταν σήμερα εδώ θα μου τους έδειχνες. Τώρα πως θα τους καταλάβω;" . "Πίστεψέ με, θα τους καταλάβεις" . Μαθαίνω λοιπόν πως οι εθνικιστές εδώ φοράνε μια κορδέλα τύπου Daniel-san  στο Karate kid με την Ιαπωνική σημαία επάνω. Κωμικοτραγικό; Αρκετά.

Μια και έχουμε ήδη ανοίξει το θέμα των εθνικιστών, ρωτάω και το προφανές. Είναι σαν τους Γκρίζους Λύκους που είναι πατρίς-θρησκεία-οικογένεια (ακριβώς σαν τους δικούς μας δηλαδή) ; Είναι skinheads; Τι θέλουν; Επειδή ο Gaku σε αυτά τα θέματα ξέρει λιγότερα και από το μέσο Ιάπωνα, μπορεί μόνο να  μου πει με βεβαιότητα τα εξής: Δεν θέλουν τους ξένους (το οποίο όμως μεταφράζεται κυρίως σε Κινέζους και Κορεάτες, όχι ασπρόμαυρους ξένους) και γκρινιάζουν κατά της κυβέρνησης. Δεν θέλουν να κάνουν ντου σε κάποιο από τους γείτονες (να μια διαφορά με τους δικούς μας που περιμένουν Κωνσταντίνο για να πάρουνε την Πόλη)

Το τι από αυτά ισχύει δεν το γνωρίζω, φαντάζομαι πως μέσες - άκρες έτσι θα είναι. Όταν με το καλό  μάθω ιαπωνικά θα το ψάξω περισσότερο.

Και για να κλείσουμε σε ένα πιο ευχάριστο τόνο, στην πτέρυγα του μουσείου που η είσοδος είναι δωρεάν (σιγά μη δίναμε λεφτά για να δούμε και τα υπόλοιπα), δίπλα σε εκθέματα από στολές σαμουράι, σπαθιά και κράνη ένας κύριος καθισμένος σε ένα μαξιλάρι στο πάτωμα, ανάμεσα σε διάφορα σύνεργα, επιδεικνύει την τέχνη του: ακόνισμα σπαθιών!! Φοβερό; 

Όταν τελειώνει τη διάλεξη για τις στρώσεις μετάλλου και το τι κάνει η κάθε μία, μας αφήνει να πιάσουμε και τα σπαθιά για να καταλάβουμε τι λέει. Έτσι και αλλιώς τους λείπει η στρώση που τα καθιστά επικίνδυνα (αλλιώς σιγά μην το έπαιρνα. Από τη μέρα που ήρθα όλο ατυχήματα έχω, είμαστε να παίρνουμε κανένα σκαλπ κατά λάθος;)

Αυτά λοιπόν από το μνημείο πεσόντων και εγκληματιών πολέμου. Στην επόμενη ανάρτηση θα σας πω για την Κυριακή, η οποία ήταν ηλιόλουστη και γεμάτη ευχάριστες εκπλήξεις!